Kemmelberg

Neanderthalers

De oudste aanwijzingen van menselijke aanwezigheid situeren zich in het Midden-Paleolithicum (300 000 tot 40 000 of 35 000 v.C.), wellicht in de late fase van die lange periode. Ze worden toegewezen aan rondtrekkende neanderthalers (Homo sapiens neanderthalensis), in een zeer ijle terreinbezetting, en worden geassocieerd met de Mousteriaancultuur (zie 'Gerelateerde History Files Links (ENG)' hieronder).

Massief van Moustier in de Dordogne, Frankrijk, met twee schuilplaatsen uit de Mousteriaancultuur, foto van het begin van de twintigste eeuw.

Door hun nomadische levenswijze hadden de neanderthalers verschillende woonvormen aangenomen, variërend van kampen in de open lucht voor een paar dagen jagen – zoals op de Kemmelberg – tot permanente schuilplaatsen in of bij de ingang van grotten.

Ingang van de grot van Spy (België) bij opgravingen rond 1886.

Skeletresten van drie neanderthalers (man, vrouw en peuter) werden in de grot van Spy (Namur, België) aangetroffen, op honderd vijf en dertig kilometer in vogelvlucht van de Kemmelberg.

Vermoedelijk werden deze menselijke resten niet in, maar vóór de ingang van de grot gevonden in de opgehoopte aarde, links op de foto.

De in Spy aangetroffen skeletresten behoren tot de laatste neanderthalers in de streek en zijn zo'n 40 000 jaar oud.

Gereconstrueerd portret van een neanderthaler zoals hij er mogelijk uitzag.

In die periode verscheen ook de anatomisch moderne mens in Europa (in zuidoost Europa al in 47 000 v.C.). Hier en daar in Europa leefden de twee mensensoorten zij aan zij gedurende enkele millennia.

De totale populatie van neanderthalers wordt dan op maximaal 100 000 geschat. Een aantal ontmoetingen met de anatomisch moderne mens draaiden uit op seksueel contact, vermits enkele procenten van ons huidige erfelijk materiaal van neanderthaler-origine zijn.

Aan de oppervlakte verzamelde silexafslagen en kernstukken, voornamelijk uit het Midden-Paleolithicum, Kemmelberg.

Herhaalde bezoeken aan de Kemmelberg schijnen evident te zijn voor Neanderthalers. Immers, het is een uitstekende observatie site met uitzicht over de ruime omgeving voor jagers op klein en groot wild. Dit lijkt nog waarschijnlijker in het open, boomloze landschap van toendra en steppe in de eerste helft van de meest recente ijstijd (Weichseliaan: 115 000-10 000 v.C.).

De foto hieronder toont een toendralandschap met lage vegetatie bestaande uit kleine struiken, grassen en (korst)mossen.

Huidig toendralandschap in Siberië.

Onderzoek toont aan dat neanderthalers – 120 000 jaar geleden – van dichtbij hun prooi bejaagden. Doorgedreven analyse van de oudst gedocumenteerde jachtwonden op skeletten van damherten – zoals die kunnen gevonden worden in Halle (Saale, Duitsland) - toont ook aan dat een speer het dier met lage snelheid raakte.

Dit suggereert dat de jagers het hert benaderden en hun speren van dichtbij met precisie in het dier staken in plaats van de speren met kracht te gooien. Een dergelijke jachttechniek vereiste planning, camouflage en nauwe samenwerking tussen de jagers.

Reconstructie en experimentele inschatting van de inslaghoek van de speer op een hert.

De sites van Spy en Goyet in België leverden nog opvallende resultaten na onderzoek van collageen uit beenderen van zowel neanderthalers als van de fauna waartussen ze 45-40 000 jaar geleden leefden, zoals mammoeten, bizons, beren, holenleeuwen, paarden en wolharige neushoorns.

Tijdens het Pleistoceen bewoonden deze dieren voornamelijk de koude steppen die een groot deel van Eurazië bedekten, van Midden-Spanje en Zuid-Engeland tot Mongolië en Zuid-Siberië.

Het dieet van deze neanderthalers bestond voor ruim meer dan vijftig percent uit vlees van mammoeten en wolharige neushoorns, twintig percent van hun dieet bestond uit planten.

De verschillende prooien waarmee Neanderthalers en roofdieren zich zo'n 40 000 jaar geleden voedden.

Omwille van de vondstomstandigheden en de lange fase met wisselende aanwezigheid van verschillende Mousteriaan cultuurgroepen, kan moeilijk een helder beeld worden bekomen van deze periode op de Kemmelberg.

Zo onderscheidt men minstens drie grote eenheden: MTA (Moustérien de Tradition Acheuléenne) in het zuidwesten, gedomineerd door vuistbijlen; KMG (Keilmesser-Gruppen, ook bekend als de Micoquien cultuur) in het noordoosten, gekenmerkt door bladvormige bifaciale werktuigen met afgestompte boord, en MBT (Mousterian with Bifacial Tools) in het centrum, gekenmerkt door een grotere variëteit aan bifaciale werktuigen (zie 'Gerelateerde History Files Links (ENG)' hieronder voor meer gegevens over deze culturele eenheden).

*Hervé Bocherens, fair use, uit Phys.org (zie 'Externe Links', hieronder).

Geografische spreiding van MTA-, MBT-, en KMG-groepen met positie van de Kemmelbergtop.

Enkele individuele artefacten kunnen wel verwijzen naar een bepaalde cultuurvariant. Zo is er een hartvormig vuistbijltje dat behoort tot de MTA-cultuurvariant.

Symmetrisch, hartvormig en multifunctioneel MTA-vuistbijltje op afslag, ventrale en dorsale zijde, Kemmelberg.

Hieronder de afbeelding van een dubbele boordschrabber, die gebruikt werd als snij- en schraapwerktuig.

Dubbele boordschrabber, ventrale en dorsale zijde, Kemmelberg.

Het ontwikkelen van de nieuwe 'Levallois' techniek, een nieuw productieproces voor stenen gereedschap waarmee een afslag met een voorspelbare vorm en afmeting kon gecreëerd worden, is een tastbaar bewijs van de evolutie van het abstract denken in het Paleolithicum.

In de animatie hieronder zal de Levallois afslag tot boordschrabber geretoucheerd worden.

Hypothetische gereconstrueerde Levallois techniek voor schrabber.

In de volgende animatie wordt de afslag finaal als spits gebruikt.

Hypothetische gereconstrueerde Levallois techniek voor spits.

Kemmelberg Levallois spits.

Tekening van een Levallois spits gemonteerd op een houten schacht.

Een Levallois spits werd waarschijnlijk gebruikt voor de jacht.

Vervolg in Deel 3.

 

REFERENTIES:
M Toussaint, K Di Modica, & S Pirson - Le pal éolithique moyen en Belgique Liège (ERAUL 128, Études et recherches archéologiques de l'université de Liège, 2011)

M Ulrix-Closset, M Otte, & A Gob - Paléolithique et Mésolithique au Kemmelberg (Flandre Occidentale) (ERAUL 11, Études et recherches archéologiques de l'université de Liège, 1981)

R Putman, M Soenen, & G Tieghem - De prehistorie (published in Kemmel-Cassel, De vroegste bewoningsgeschiedenis van de Vlaamse heuvels, Y Roumegoux & J Termote (Eds), Westvlaamse Archaeologica 9/2, 25-38, 1993)

M Otte - Pièces paléolithiques du Mont Kemmel (Flandre Occidentale) et extension de l'Aurignaciaan en Flandres (Bulletin de la STGPA, Société Tournaisienne de Géologie, Préhistoire et Archéologie, t 38, 1979, 200-203)

J-L Piel-Desruisseaux - Encyclopédie pratique des Outils préhistoriques - 150 outils et gestes techniques (Edited, Dunod, Paris, 2011)

J Beuker - Vuurstenen Werktuigen - Technologie op het scherp van de snede (2010)

K Ruebens - Regional behaviour among late Neanderthal groups in Western Europe: a comparative assessment of late Middle Palaeolithic bifacial tool variability (J Hum Evol 65(4), 341-362, 2013)

J J Shea - Stone Tools in the Palaeolithic and Neolithic Near East-A Guide (Cambridge University Press, 2013)

GERELATEERDE KEMMELBERG LINKS:
Terugblik

EXTERNE LINKS:
Regional behaviour among late Neanderthal groups in Western Europe
Stable isotopes reveal patterns of diet and mobility in the last Neandertals and first modern humans in Europe
I spent three days as a hunter-gatherer to see if it would improve my gut health
Hunter gatherers facilitated a cultural revolution through small social networks
Hunter-gatherer multilevel sociality accelerates cumulative cultural evolution
Evidence for close-range hunting by last interglacial Neanderthals
Vuursteenbewerking (PDF)
A Morphometric Comparison of Experimental 'Preferential' Levallois Flakes versus Debitage Flakes
The Revolutionary Genius of Neanderthals
Stone Age Tools
Phys.org

GERELATEERDE HISTORY FILES LINKS (ENG):
Hominid Chronology
Early Cultures of Europe
Mousterian Culture
Micoquien Culture
Aurignacian Culture
Modern Belgium
Modern Netherlands

 

Tekst copyright © Archeo Kemmelberg. Een origineel kenmerk voor de History Files: Kemmelberg.