Kemmelberg

De eerste bescheiden prospecties op de site Kemmelberg dateren van het einde van de negentiende eeuw. Deze werden doorgezet tot aan de Eerste Wereldoorlog (1914–1918) en leidden tot de identificatie van een neolithische nederzetting.

Baron Maurice de Maere d'Aertrycke (1864-1941) was één van de eersten die prospecteerde op de Kemmelberg.

Fig 11: Baron Maurice de Maere d'Aertrycke.

De algehele en diepgaande bodemravage door de oorlog in 1918 heeft de intenties tot meer uitgebreid archeologisch terreinonderzoek gefnuikt. Eerst in de zestiger jaren van de vorige eeuw werd - na kleinschalige opgravingen - de connectie weer hersteld en kwam verrassend een tot dan toe onbekend aspect van de site in beeld: de ijzertijd.

Fig 12: Kleinschalige testopgravingen, campagne 1967.

Grootschalige - op de ijzertijd gerichte - opgravingen tussen 1968 en 1980, konden meteen het beeld van de neolithische bezetting op het plateau bijsturen. Ze illustreerden hoe sterk ook de grondwerken in de ijzertijd en terreinverstoringen in historische perioden op de Kemmelberg, een hypotheek hadden gelegd op de studie van de neolithische fase.

Toch werden er op één plaats heel wat neolithische sporen en vondsten in situ aangetroffen. Tussendoor bleven systematische prospecties vanaf de aanvang van de zestiger jaren doorgaan tot 2012.

Door het gediversifieerd terreinwerk kreeg men op die manier geleidelijk zicht op de eigenschappen van de neolithische site.

Fig 13: Grootschalige opgravingen van 1972, zone neolithicum in situ.

Het totaalbeeld van de neolithische site op de Kemmelberg valt uiteen in twee delen: de flanken en een ellipsvormige plateautopzone, die een oppervlakte van drie hectare beslaat.

Deze topzone situeert zich voor een groot deel boven de 150 m hoogtelijn.

De goed aaneengesloten vondstenzones in dit geheel leverden aan de oppervlakte talrijke silexartefacten op, maar weinig vaatwerkfragmentjes wegens de moeilijke bewaringsmogelijkheden.

Fig 14: Topzone (boven de 150 m hoogtelijn) en neolithische zone in situ (onderaan links) (bewerking W Willems).

Bij de opgravingen werden er talrijke sleuven geopend op de top van de Kemmelberg.

Naast ijzertijdmateriaal bevatten alle overal veel materiaal uit het neolithicum.

Dit alles wijst op een vrij intense neolithische bewoning op de topzone.

Daarbinnen tekende zich op de zuidwestelijke rand van de plateautop een tot hiertoe beperkte ruimte af, waar in situ neolithische resten bewaard bleven, heel toevallig ondiep.

Buiten de beboste top is daarnaast de dichtheid van de vondsten uit prospectie wisselend.

De terreinbezetting en de exploitatie van een landschap met gemengd loofbos op leem- en zandleembodems door de midden-neolithische boeren, lijkt gedaald te zijn op de heuvelflanken tot een wisselende benedenlijn, met laagste niveau op vijftig meter en tot op een afstand van plaatselijk ruim duizend meter vanaf de top op 154 m. Meteen waren de twee bronniveaus op 130-140 m en 80 m hoogte binnen bereik.

Fig 15: Bronniveaus Kemmelberg
Lichtblauwe lijnen = hoogste bronniveau
Donkerblauwe lijnen = laagste bronniveau.

Het beeld van de neolithische aanwezigheid van de mens op de Kemmelberg in het laat- en finaal-neolithicum (3 500-2 000 v.C.) is vertekend. Met zekerheid herkenbare artefacten uit die perioden zijn zeldzaam en beperken zich tot enkele pijlpunten.

De wellicht aanwezige elementen uit het domein van vaatwerk en silexbewerking blijven als dusdanig onherkenbaar in de massa van midden-neolithisch materiaal.

In de bedding van de Heidebeek te Haringe - op twintig kilometer van de Kemmelberg en op de grens België-Frankrijk - vond Remi Delerue in de tachtiger jaren van vorige eeuw een randscherf van een beker die tot een finaal-neolithische bekercultuur of de vroege bronstijd behoorde.

Vervolg in Deel 3

 

REFERENTIES:
Baudewijn B - Studie van het lithisch materiaal van de neolithische site op de Kemmelberg (Ongepubliceerde licentiaatsverhandeling KU Leuven (unpublished), 1982)

Beau A et al - Multi-scale ancient DNA analyses confirm the western origin of Michelsberg Farmers and document probable practices of human sacrifice (PLOS One, 5 July, 2017)

Bostyn F, Monchablon C, Praud I, & Vanmontfort B - Le Néolithique moyen II dans le sud-ouest du Bassin de l'Escaut: nouveaux éléments dans le groupe de Spiere (Revue archéologique de Picardie, Le Néolithique du Nord de la France dans son contexte européen, n° spécial 28, 55-76, 2011)

Chure G et al - The Anthropocene by the numbers: a quantitative snapshot of humanity's influence on the Planet (2021)

Collin J-P, Collet H, Denis S, & Putman J L - Notes sur deux grandes lames en silex trouvées au Kemmelberg (Notae Praehistoricae, 39, 133-141, 2019)

Meyer C, Knipper C, Nicklisch N, et al - Early Neolithic executions indicated by clustered cranial trauma in the mass grave of Halberstadt (Nat Commun 9, 2472, 2018 - zie externe links)

Putman R, Soenen M, & Tieghem G - De prehistorie (Roumegoux Y & J Termote (Red), Kemmel-Cassel. De vroegste bewoningsgeschiedenis van de Vlaamse heuvels, Westvlaamse Archaeologica 9/2, 25-38, 1993)

Seidel U & Jeunesse C - À propos d'un tesson du Néolithique récent de la vallée du Neckar. La technique du bouton au repoussé et la question de la diffusion du Michelsberg (Bulletin de la Société préhistorique française, tome 97, 229-237, 2000)

Van Doorselaer A - Kemmelberg (W-Vl): Neolithische bewoningssporen en IJzertijd-bergvesting (Archeologie 1972/2, 79-80)

Van Doorselaer A - Kemmelberg (W-Vl): Neolithisch (Archeologie 1977/2, 75)

Vanmontfort B - Les Flandres durant la fin du 4e et le début du 3e millénaire avant notre ère. Inhabitées ou invisibles pour l'archéologie? (Anthropologica et Praehistorica, 115, 2004, 9 -25)

Vanmontfort B - Converging worlds. The Neolithisation of the Scheldt basin during the late fifth and early fourth millennium cal BC (Ongepubliceerd proefschrift ingediend tot het behalen van de graad Doctor in de Archeologie aan de KU Leuven, Unpublished, 2004)

Vanmontfort B - Can we attribute the Middle Neolithic in the Scheldt and Middle Meuse basins to the Michelsberg Culture? (In Duhamel, P (Ed), Impacts interculturels au Néolithique moyen. Du terroir au territoire: sociétés et espaces, ARTEHIS Éditions, 2006)

GERELATEERDE KEMMELBERG LINKS:
Vroegste Mensen
Neolithische Enclosures

EXTERNE LINKS:
Nat Commun 9
Western origin of the Michelsberg farmers...
Neolithic migrants and hunter-gatherers
Potential interactions between Mesolithics and Neolithics
When the First Farmers Arrived in Europe, Inequality Evolved (Scientific American)
Collective violence in Early Neolithic Central Europe
Premières occupations du Néolithique ancien dans le Nord-Ouest de la France
Les Flandres durant la fin du 4" (PDF)
Le Néolithique moyen II dans le sud-ouest du Bassin de l'Escaut
The Human Impacts Database
Humanity's Influence on the Planet
Stone Age-like house (re)construction burned...
L'élevage d'animaux domestiqués
Neolithic flint mines of Spiennes
UNESCO - Neolithic Flint Mines at Spiennes
How To Make A Prehistoric Flint Axe | Stone Age Technology (YouTube)

GERELATEERDE HISTORY FILES LINKS (ENG):
Early Cultures of Europe
Neolithic Farmer Cultures in Europe
Sesklo Culture
Bell Beaker Culture
Modern Belgium
Modern Netherlands

 

Tekst copyright © Archeo Kemmelberg. Een origineel kenmerk voor de History Files: Kemmelberg.