Kemmelberg

Ter hoogte van de huidige heuvelzone nam de sedimentatie van een pakket mariene zand- en kleilagen 66 miljoen jaren in beslag (Tertiair tijdperk). Daarop volgde een continentale afbraak-fase in de laatste 2,5 miljoen jaar (Quartaire ijstijden – Pleistoceen). Sterke riviererosie - bij stijging van het land en lage zeespiegelstanden gedurende de glaciale perioden - ruimde ongeveer 100 meter van het pakket op, terwijl het terrein werd afgedekt door eolische afzettingen van zandleem en leem.

Na het laat-glaciaal werd de erosieve werking sterk getemperd (Quartair-Holoceen). Op dit ogenblik bieden enkel een reeks gelijnde heuvels nog een glimp van het in zee opgebouwd voetstuk.

Geologisch en topografisch kader.

Grote groeven in de heuvelzone Cassel-Kemmelberg met een ruim overzicht van de geologische opbouw zijn verdwenen. Ze boden doorgaans een onvolledige stratigrafische sequentie van de gesteentelagen waarbij zowel toplagen als basislagen van de heuvelrij ontbraken. Kleinere exploitaties beperkten zich tot de ijzerzandsteenbanken in het Diestiaan dat de heuvels bekroont en de lagergelegen Eocene zanden.

Zandgroeve Mont des Récollets (Cassel, Frankrijk), begin twintigste eeuw: BR = Brussel Formatie; LD = Lede Formatie; ASS = Maldegem Formatie - Asse Lid; 1 = Zandsteenbank BR; 2 = Basisgrind LD; 3 = Bank met grote Cerithium schelpen; 4 = Bank met Nautilus Burtini schelpen

Ondanks de omvangrijke erosie bleef de volledige lagensequentie ter hoogte van de heuveltoppen bewaard. Het ruimtelijk patroon van het bovenliggende Diestiaan wordt tot hiertoe geïnterpreteerd als terug te voeren op een oud zandbankencomplex, gebonden aan een kustzone. De korrels van de Diestiaan zanden werden achteraf, bij emersie, door een ijzerhoudend bindmiddel aaneen gekit tot ijzerzandsteenniveaus.

Diestiaan conglomeraat.

Al dan niet plaatselijk ingesloten keien, van oorsprong silexknollen uit krijtlagen die later bij transport in het water tot keien werden afgerond, zijn los terug te vinden in de zanden of gefixeerd in de ijzerzandsteen tot conglomeraat. Waar tegen erosie beschermende ijzerzandsteen houdende area voorkwamen, werden de heuvels in de onderliggende lagen uitgeboetseerd tijdens het Pleistoceen.

Het reliëf in de zone Kemmelberg.

Weliswaar wordt deze actueel gangbare theorie door de geologen in vraag gesteld en is een naamswijziging voor het Diestiaan niet uitgesloten. De geologische structuur van sub-horizontale naar het noorden afhellende gesteentelagen bepaalt de ligging van de bronnen op het contact van zand en klei.

De overgangszone van zandleem in het noorden naar een leemmantel in het Douvedal valt samen met de lijn van de heuveltoppen waarop, ten gevolge van erosie, de tertiaire ondergrond dagzoomt. Andere Quartaire afzettingen bedekken de terreinhellingen met colluvium of hebben de dalbodems van Douve en Leie opgevuld die zich aftekenen als sedimentatiereliëfs.

Leembodem in het Douvedal - Diestiaan toppen van Scherpenberg en Kemmelberg.

In tegenstelling tot de met zandleem en leem afgedekte lagere zones die, waar mogelijk, in cultuur werden gebracht, bleef het zandige Kemmelberg plateau van veel agrarische mogelijkheden verstoken. Toch is over grote oppervlakten de Diestiaan toplaag tot op een diepte van verschillende meters antropogeen verstoord.

De verstoringen zijn divers van oorsprong: Neolithische nederzettingssporen, wallen- en grachtenaanleg in de IJzertijd, ijzerzandsteenwinning, granaatinslagen en loopgraven uit de Eerste of Tweede Wereldoorlog, archeologische opgravingen, enz.

In ijzerzandsteenbank uitgehouwen geul (IJzertijd Kemmelberg).

Daarnaast sloeg een geologisch litteken zijn stempel op de plateaurand. Een grondverschuiving, vermoedelijk in de nasleep van de ijstijden, resulteerde in een steilrand als noordelijke begrenzing.

Kemmelberg, steilrand.

 

REFERENTIES:
Rik HOUTHUYS, Rieko ADRIAENS, Stijn Goolaerts, Piet LAGA, Stephen LOUWYE, Johan MATTHIJS, Noël VANDENBERGHE, & Jasper VERHAEGEN - The Diest ormation: a review of insights from the last decades in GEOLOGICA BELGICA (2020) 23/3-4

Barbez, Dirk & Zwartjes, Luc - De Bergen, Landschapseducatie in de West- en Frans-Vlaamse Heuvelstreek (with CD-ROM), 2001

GERELATEERDE KEMMELBERG LINKS:
Landschap

EXTERNE LINKS:
The Diest Formation: a review of insights from the last decades
Wandel- en fietsgids Provinciedomein de Kemmelberg (PDF)
Geogids Heuvelland. Derde, herziene druk, 2010, Pierre Diriken, Georeto, Kortessem

GERELATEERDE HISTORY FILES LINKS (ENG):
Early Cultures of Europe
Neolithic Farmer Cultures in Europe
Modern Belgium
Modern Netherlands

 

Tekst copyright © Archeo Kemmelberg. Een origineel kenmerk voor de History Files: Kemmelberg.