Kemmelberg

Aardewerk: Aisne-Marne Modellen

Zie verder: Foto Focus: Keltisch Aardewerk.

Het gevonden aarden vaatwerk bestaat voor een aanzienlijk deel uit drie geknikte basisvormen, veel voorkomend in de Aisne-Marne regio: situlae (emmervorm), bekers en schalen. Binnen deze drie groepen is er een ruime variatie aan afmetingen, afwerking, decoratie en dus wellicht ook aan gebruikstoepassingen.

Onversierde bekers, Kemmelberg.

Verbrand, verhit, verglaasd

In bepaalde opgegraven historische stortzones komen veel verbrande potscherven voor. Deze vervormde potscherven zijn zo hevig verhit, dat ze (gedeeltelijk) verglaasd zijn en misschien deel hebben uitgemaakt van een ovenwand.

Verbrand materiaal, Kemmelberg.

Er zijn ook potten gevonden die aan een hevig vuur zijn blootgesteld, waaronder een beker op holle voet en een biconische pot met Andreaskruisversiering en rode verfsporen. Deze zijn ofwel misbaksels ofwel het resultaat van secundaire verbranding/verhitting.

Verbrande potten en potfragmenten, Kemmelberg.

Slingerkogels

Wapens zijn er op de Kemmelberg niet gevonden, de veertig slingerkogels buiten beschouwing gelaten. De helft ervan werd gevonden samen met het secondair verbrand schervenmateriaal. Op de foto is een muntstukje van één eurocent toegevoegd als schaal.

Slingerkogels, Kemmelberg.

Op één stenen slingerkogel na, zijn het allemaal aarden exemplaren die nauwelijks gebakken werden (bij 300°C).

Experimentele gegevens met zelfgemaakte aarden slingerkogels tonen aan dat de trefkracht en trefzekerheid vooral binnen de eerste 30 tot 40 m uitgesproken zijn. Met een werpsnelheid van meer dan 30 meter per seconde kan men stellen dat een voorwerp of persoon binnen één seconde na de worp geraakt wordt. De kinetische energie (10 Joule) die vrijkomt bij dergelijke impact lijkt niet dodelijk maar kan wel ernstige verwondingen veroorzaken.

Men weet niet of deze ovale ballen voor de jacht, dan wel tegen menselijke vijanden werden gebruikt. Wat men zeker weet, is dat Romeinse teksten melding maken van dit - vaak gebruikte - Keltische wapen. De precisie en de slagkracht van de slingerkogels mag niet worden onderschat. Het welbekende Bijbelse verhaal waarin David de reus Goliath velt met behulp van een slinger, is niet onrealistisch.

Uit de vondsten van de Kemmelberg kan men geen conclusies trekken over het gebruik van deze slingerkogels. In de periode van de IJzertijdbewoning van de Kemmelberg, en meer algemeen ook in Vlaanderen, komen geen overtuigende vaststellingen voor, die wijzen op veel (oorlogs)geweld.

Slingerkogels werden wel her en der in de omgeving van boerderijen teruggevonden. Daarom lijkt het aannemelijk dat de aarden slingerkogels ingezet werden als afweer tegen ongedierte of als jachtwapen om vogels of kleine zoogdieren te treffen.

Dat men de slingerkogels vindt op de rand van het plateau of de bijhorende afvallagen, lijkt logisch. Van daaruit kon men best naar beneden slingeren.

Vermits men in krijgersgraven, zoals in de Eifelomgeving (Grüfflingen in België en Trier in Duitsland), wel eens slingerkogels vindt, kan men de hypothese niet uitsluiten dat ze als oorlogswapen gebruikt werden.

In dat geval zal het ook eerder als afschrikking gediend hebben dan als dodelijk wapen.

Nog andere hypothesen zijn het gebruik als brandbommen of als middel om de temperatuur van aardewerkovens te testen. Deze laatste theorie lijkt weinig waarschijnlijk omdat de meeste Kemmelberg slingerkogels een gelijkaardig productie traject lijken gevolgd te hebben bij het bakken.

Eén van de slingerkogels lag aan de rand van het vuur, Kemmelberg.

Het slingeren is in Peru en Bolivia helemaal verweven met het dagelijks leven en zelfs onderdeel geworden van de klederdracht en van volksdansen, waarin het gebruik van de slinger wordt uitgebeeldd.

Slingeraarster aan het werk in Peru.

Vrouwenarbeid?

Andere opgegraven aardewerk fragmenten op de Kemmelberg duiden op dagdagelijkse bezigheden zoals het gebruik van een vergiet of het spinnen van wol.

Een vergiet kan in combinatie met een zeefdoek gediend hebben om melk of water te filteren of voor het zeven van meel of gewoon als kaasvorm.

Fragment van een aarden vergiet, Kemmelberg.

Spinnen is het draaien van de vezels van wol om er een stevige draad mee te krijgen waarmee men kan weven. In Peru wordt hier en daar nog gesponnen met spinstok of spintol. Het spinschijfje (spintol) zit onderaan de stok (zie foto hieronder).

Spinstok en spinschijfje uit Peru.

Op de Kemmelberg werden fragmenten opgegraven van de - meer platte - spinschijfjes en van de meer conische spinklosjes gebruikt tijdens het spinnen.

Fragmenten van spinmateriaal, Kemmelberg.

Kemmelwaar

Tussen de vele duizenden potscherven zijn er een aantal met opvallende kenmerken, bekend als 'Kemmelwaar'. Ze behoren toe aan grote potten waarvan we helaas nog geen enkel volledig profiel hebben. Toch zijn een aantal kenmerken gekend. De vorm van de potten gelijkt op die van de drieledig geknikte bekers, maar dan veel groter.

Kemmelwaar aardewerk is vaak tussen 50cm en 100cm hoog en de diameter van de rand is ongeveer driekwart van de hoogte van de pot. Dit resulteert in potvolumes van meer dan 100 liter nuttige inhoud, granen of vloeistof. In lege toestand hebben deze potten een massa van 20 tot 30kg.

In graven in de Champagnestreek vindt men soms vergelijkbare vormen van potten, maar dan een stuk kleiner, zoals de bijna ongeschonden pot gevonden in een graf bij Reims in Frankrijk, maar de helft kleiner dan Kemmelwaar. Reims is 190 km verwijderd van de Kemmelberg.

Vergelijkbaar vaatwerk uit graf nabij Reims, France.

De potten zijn vooral boven de schouder versierd met groeven bestaande uit horizontale lijnen en geometrische patronen. Aan de oppervlakte of binnen die groevenversiering, is er een rode beschildering aangebracht, vaak dieprood, genoemd 'Lie de vin' tint (de kleur van rode wijn residu). De buitenwand is meestal heel verzorgd en vaak bruinbeige gekleurd.

Versierde en beschilderde Kemmelwaar potscherf, Kemmelberg.

Wat de potten verder karakteriseert is de aanwezigheid van een dekselgeul.

Rand met dekselgeul, Kemmelberg.

Recente chemische analyses hebben aangetoond dat scherven van gelijkaardige potten gevonden werden in minstens drie bewoningssites met bijzonder karakter, met afstanden van 30 of 40km, en meer dan 100km in vogelvlucht tot de Kemmelberg.

Dekselgeul fragmenten met onderaan verbrand exemplaar, Kemmelberg.

Misschien hadden deze bijzonder grote potten - of hun lading - een verbindende functie en ging hun overbrenging, levering, en misschien ook de productie op de Kemmelberg, gepaard met de nodige rituelen. Deze potten waren misschien lokale varianten van Griekse of Etruskische (wijn) kraters. Merkwaardig is het hoge aantal misbaksels van die zogenoemde Kemmelwaar.

Drinkritus

Banketten en drinkfeesten (symposia) waren belangrijke sociale evenementen voor welgestelde Grieken en Etrusken, ook bij de begrafenis van een leider. Men liet zich bedienen in een speciaal drinkservies, met mengvaten, schenkkannen en drinkschalen.

Zie verder: Foto Focus: Keltisch Drinkservies.

De aristocratische Kelten kenden ook wat van feesten. Er werd naast wijn ook 'mede' - een soort honingwijn - geschonken. Wijn was populair bij de Keltische elite, misschien omwille van de bloedkleur en ook omdat het langer bewaarde dan bier, een hoger alcoholpercentage en een verre, mystieke oorsprong had.

Bij de woonplaats van de rijke Keltische 'prinsen' en 'prinsessen', of in hun graven werden vaak stukken van luxueus drinkservies aangetroffen al dan niet zelf gemaakt of uit Griekenland of Italië geïmporteerd. Men vond onder andere wijnschenkkannen (oinochoë) en wijnmengvaten (kraters). Deze laatsten werden gebruikt om de stroperige wijn aan te lengen met water.

Zo vond men in de grafkamer van de prinses van Vix (Frankrijk), naast de gedemonteerde praalwagen waar de overledene in lag, een reusachtig Grieks mengvat van wel 1100 liter inhoud, samen met nog andere delen van een drinkservies.

Griekse krater uit de grafkamer van de Keltische prinses van Vix (Frankrijk).

Op de bronzen situla van Kuffarn in Oostenrijk uit de vroege La Tène periode (zesde en 5e eeuw v.C.) is zo'n Keltische drinkritus uitgebeeld: een aristocraat met hoofddeksel wordt door een ondergeschikte bediend en een aristocratisch kind observeert het tafereel met drinkbekers, mengvaten en schenkgerief.

Bronzen situla van Kuffarn, Neder-Oostenrijk.

In de grafkamer van de 'prinses' van Reinheim (Duitsland) zijn onder meer een bronzen schenkkan met handvat en tuit, bronzen schalen en drinkhoorns met goudbeslag gevonden. Op de Kemmelberg werden vergelijkbare stukken gevonden.

Vondsten uit de grafkamer van de prinses van Reinheim in Duitsland.

Het swastika symbool

Het valt op dat het gebruik van het swastika symbool door de Kelten - in deze fase van de IJzertijd - vooral voorkomt op deze elitaire hoogtesites en hun soms monumentale 'vorstengraven'.

Wellicht moet de symboliek gezocht worden in termen van hun positie en invloed - ook religieuze - in de maatschappij, en ook in het uitverkoren statuut van de machthebbers.

Op de Kemmelberg werden twee potscherven gevonden versierd met swastika's. In beide gevallen bestaan de vier armen van de swastika elk uit vijf segmenten, wellicht niet toevallig.

Op het eerste fragment is er een groevenversiering aangebracht met rode verf op de vlakken tussen de versiering die de swastika vormt.

Swastika op een Kemmelwaar fragment, Kemmelberg.

Het tweede fragment bestaat uit een scherf waar op de gladde donkere achtergrond met swastika een bleke pasta is opgelegd die volledig is afgeschilferd.

Fragment van een swastika op fraai afgewerkt aardewerk, Kemmelberg.

Op andere Keltische hoogtenederzettingen zoals die van Mont Lassois (Frankrijk) zijn er eveneens potscherven aangetroffen met gelijkaardige swastika motieven.

Scherf uit de 'prinselijke' hoogtenederzetting van Mont Lassois in Frankrijk.

Zie verder: Foto Focus: Keltisch Aardewerk en Foto Focus: Keltisch Drinkservies.

Dit is het meest geschikte ogenblik om hieronder de gerelateerde links te bekijken, alvorens verder te gaan met de hoofdtekst.

Vervolg in Deel 3

 

REFERENTIES:
A Van Doorselaer, R Putman, K Van der Gucht, & F Janssens - De Kemmelberg een Keltische bergvesting, Westvlaamse Archaeologica (Monografieën III, Kortrijk, 1987: zie externe link onderaan)

Jean-Jacques Charpy, Jean-Luc Putman, Sarah Dalle, Guy De Mulder - Nouveau regard sur les objets métalliques du Kemmelberg (Belgique) (Revue du Nord 101, 21-39, 2019)

Y Graff, R Putman, & J L Putman - Découverte au Mont Kemmel d'un dépôt de balles de frondes incendiaires de la Téne ancienne, Romana Contact, 1966 (in French)

Oliver Nakoinz - Fingerprinting Iron Age Communities in South-West Germany and an Integrative Theory of Culture in Fingerprinting the Iron Age: Approaches to identity in the European Iron Age: Integrating South-Eastern Europe into the debate, 2014

A Haffner, Kriegergräber mit Schleuderkugeln aus Luxemburg und dem Trierer Land, Hémecht, 1971, p 206-214

GERELATEERDE KEMMELBERG LINKS:
Foto Focus: Keltisch Aardewerk
Foto Focus: Keltisch Drinkservies

EXTERNE LINKS:
50 jaar archeologie Kemmelberg
Een status quaestionis van het archeologisch onderzoek op de Kemmelberg
De Kemmelberg: een Keltische bergvestiging
Kemmelberg (Belgium) condition images metal objects
Identity and Power: The transformation of Iron Age societies in northeast Gaul
Les Tombes Princières Celtes (video)
Kemmelberg Red Painted Pottery (PDF)

GERELATEERDE HISTORY FILES LINKS (ENG):
Aisne-Marne Culture
Early Cultures of Europe
Celts
Belgae
Modern Belgium
Modern Netherlands

 

Tekst copyright © Archeo Kemmelberg. Een origineel kenmerk voor de History Files: Kemmelberg.