Kemmelberg

Kemmelberg Contacten

De Kemmelberg lijkt vooral in de vijfde en vierde eeuw v.C. een belangrijke rol te hebben gespeeld. De ruime regio werd toen vooral gekenmerkt door tal van kleine boerengemeenschappen.

De plaatselijke invloed van de Kemmelberg Kelten is nauwelijks gekend, hoofdzakelijk wegens de catastrofale verwoestingen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Recente vondsten in Poperinge (België) echter, verschaffen toch een eerste indicatie. In een kuil werden vijf aarden potten aangetroffen. Het betreft een rituele deponering aan de rand van de Bommelaersbeek (Poperinge) op tien kilometer van de Kemmelberg.

Rituele deponering van vijf aarden potten, Poperinge, België.

Na restauratie gelijken de vijf potten sterk op de potten van de Kemmelberg Kelten.

Gerestaureerde aarden potten, Poperinge in België.

De ruime regionale invloed behelst grote delen van het Scheldebekken, vooral naar het zuiden en noordoostwaarts, tot meer dan honderd km ver. Getuige hiervan zijn de scherven van Kemmelwaar die in verscheidene rijkere sites werden aangetroffen.

Heuveltoppen in oostelijke richting die meer dan 130km verwijderd zijn - zoals Kesterheide en Kesselberg - lijken met analoge, minder invloedrijke elitegroepjes bewoond te zijn geweest, die wellicht verwant waren met de Kemmelberg Kelten.

Het netwerk van de Kemmelberg bewoners was bijzonder groot en gevarieerd. Sommige vondsten wijzen op contacten - specifiek voor wat betreft zout - vanuit de Rijnstreek en de Rijndelta tussen het zuiden van Nederland en het Kempisch Plateau. De sterkste contacten bevonden zich wellicht in de Aisne-Marne streek. Deze zones bevinden zich op afstanden tussen 150-200km van de Kemmelberg. Mediterrane contacten, zeker met de Etrusken die deel uitmaken van deze beschrijving, waren er rond 1000km van de Kemmelberg.

Kemmelberg contacten. Kemmelwaar: rode omlijningen; contacten: gele omlijningen en pijlen; Mediterrane contacten: zwarte en groene omlijning en pijl; Zout: blauwe pijlen.

Kemmelware potscherven werden gevonden op de hoogtesite van Kooigembos, in Elversele (bij Temse aan de Schelde, 100km van de Kemmelberg) en ook vlakbij in Houplin-Ancoisne (Lille in Frankrijk) ongeveer 25km ver.

Al deze contacten wijzen op een specifieke context die contrasteert met andere regio's zoals bijvoorbeeld die van de insulaire heuvelforten in het Verenigd Koninkrijk die veel dichter bij elkaar gelokaliseerd zijn en waarvan de invloed veelal minder ver reikte.

Tot nu toe werden op de Kemmelberg geen wapens of sporen van vernieling of zelfs van brand gevonden.

Opvallend is ook dat een aantal sieraden en andere vondsten duidelijk wijzen op de aanwezigheid van vrouwen in de elitegroep. In schril contrast met de oude Grieken speelden vrouwen een vooraanstaande rol in de Keltische maatschappij.

Al bij al kan men stellen dat de Kemmelberg elite een ruime regio beïnvloedde. Of dit een vreedzaam proces was blijft onbekend, net zoals het niet geweten is waarom de Kemmelberg gekozen werd als centrum van een nederzetting. Misschien was het een mengeling van redenen: symbolische redenen die aan onze hedendaagse aandacht kunnen ontsnappen (zoals hoogste plaats, beschikbare waterbronnen, of de rode kleur van bodem en stenen), eigentijdse exploitatie (beschikbaarheid van water, of misschien voor ijzerproductie), controle over de handelsverbindingen en de zouthandel tussen kuststreek en periferie, of zelfs het exploiteren van de boeren, hun oogsten en ook hun levens...

Misschien moet de Kemmelberg niet echt als een centraal oord van macht voorgesteld worden, maar eerder als een soort brandpunt, toegangspoort of interface van een ruimere gemeenschap die de communicatie tussen minstens twee culturele zones regelde: de heuvelrijke zone gelegen ten zuiden - ruwweg boven Seine/(Aisne)/Marne - en de vlakke zone gelegen ten noorden tot noordoosten, ruwweg tussen de Noordzee en grote delen van het Scheldebekken en de Rijndelta.

Archeologische vondsten hebben tot nu toe het concept van communicatie en contacten met het kustgebied, waar ook de zoutwinning plaatsvond, niet kunnen ondersteunen.

Grafheuvel

Er zijn in de Kemmelberg omgeving (nog) geen graven gevonden. De vernielingen aangericht door de Eerste Wereldoorlog zijn wellicht de hoofdreden. Maar ook op andere plaatsen in de ruime omgeving worden zelden resten van begravingen of graven gevonden.

Wel heeft men in een kunstmatig heuveltje (grafheuvel?), op de zuidflank van de Kemmelberg, in het centrum sporen gevonden van vergravingen, maar zonder echt graf. Dit komt nog voor, een grafheuvel zonder graf is niet uitzonderlijk. De vermoedelijke grafheuvel is nu nog 3,5m hoog en heeft een diameter van 30m. Hij werd in 1974-1975 gedeeltelijk opgegraven. De grafheuvel bestaat onder meer uit witte zanden die van hoger op de heuvel komen. In het centrum vond men een lege kuil van 3m op 2m.

Geofysische meting van de Kemmelberg grafheuvel, 2009.

Wat gebeurde er na de Kemmelberg Kelten? Verschuiving van het zwaartepunt?

De laatste sporen die de Kemmelberg aristocraten achterlieten dateren van de vierde eeuw v.C., misschien ook gedeeltelijk van de derde eeuw v.C.

Vanaf de tweede eeuw v.C. is er wat beweging op de Mont Cassel (Kasselberg) in Noord-Frankrijk. Deze heuvel vormt het westelijke uiteinde van de reeks getuigenheuvels die zich uitstrekken over het noorden van Frankrijk en West-Vlaanderen. Hij ligt op amper 25km ten westen van de Kemmelberg. Deze plek groeide onder de Romeinse overheersing uit tot het Castellum Menapiorum, de hoofdplaats van het stamgebied van de Menapii. De Menapische stam behoorde tot de Belgae. Zij bewoonden het moerassige gebied tussen de rivieren Schelde en Aa en de Noordzee. De Mont Cassel werd vooral sinds de Middeleeuwen druk bewoond.

Is er een verschuiving geweest van bezetting en belangrijkheid van de Kemmelberg naar Mont Cassel? Of is de Kemmelbergse 'adel' verder zuidwaarts weggetrokken, of zelfs volledig van de aardbodem verdwenen?

Mont Cassel (Frankrijk) met hoogste punt rond de molen (witte pijl).

Romeinen op en rond de Kemmelberg

Op het moment dat de Romeinen hun oog lieten vallen op 'Gallia' (Julius Caesar, 58-57 v.C.), was de kiem voor het ontstaan van echte steden (zogenaamde 'oppida') al gelegd. De Keltische maatschappij stond toen al op het punt zich te ontwikkelen tot een georganiseerde staatsvorm in plaats van een losse verzameling stammen te blijven. Door de centralisatie van macht en rijkdom waren de Keltische stammen echter makkelijker te overwinnen. De Keltische samenleving organiseerde zich de laatste eeuwen vóór het einde van de eerste eeuw v. C., meer en meer in grotere entiteiten. Stamgebieden hadden vaak een hoofdplaats.

De Kemmelberg viel in het stamgebied van de Menapii, maar de heuvel zelf was toen al zo goed als verlaten. In het begin lijken de Romeinse overheersers maar weinig interesse te hebben in de Menapische natte wildernis. Veel Romeinse activiteit lijkt er op de Kemmelberg niet te zijn geweest.

LIDAR opname van de Kemmelberg, Gallo-Romeinse aardewerkvondsten (0).

In het verleden werden er in de streek verspreide Romeinse vondsten gedaan. In Loker bijvoorbeeld - 3km westwaarts van de Kemmelberg top - werd bij de opgraving van een middeleeuwse motte ('De Galooie') een Romeins brandrestengraf aangetroffen. De overledene werd verbrand op een brandstapel. De assen werden samen met een potje begraven in een houten kist. Het graf dateert uit de eerste eeuw n.C.

'De Galooie' met onderliggend Gallo-Romeins brandrestengraf.

Juist voorbij de Franse grens in Bailleul (Belle), op 9km ten zuidwesten van de Kemmelberg, was er een belangrijke Romeinse aanwezigheid. Er werden in 2007-2008 resten van een Romeinse villa opgegraven die al onmiddellijk na het begin van de Romeinse overheersing werd gebouwd.

Opgravingen in Bailleul, met fundering- en muurresten.

In 2019 werden er verrassend genoeg ook sporen van een Romeinse villa ontdekt in Nieuwkerke (Heuvelland). De villasite ligt vier kilometer pal ten zuiden van de Kemmelberg top, op de secundaire heuvelrij en net op de aanhef van de flank naar de Leievallei.

 

REFERENTIES:
T L Thurston - Unity and Diversity in the European Iron Age: Out of the Mists, Some Clarity? (2009)

Leo Webley - Rethinking Iron Age connections across the Channel and North Sea (Published in: Continental Connections: Exploring Cross-Channel Relationships from the Mesolithic to the Iron Age, H Anderson-Whymark, D Garrow, & F Sturt (Eds), 122-44, Oxford: Oxbow, 2015)

GERELATEERDE KEMMELBERG LINKS:
Foto Focus: Keltisch Aardewerk
Foto Focus: Keltisch Drinkservies

EXTERNE LINKS:
Historic England: Geophysical Techniques
Inventory of 4,147 hillforts in Britain and Ireland
Les Tombes Princières Celtes (video)
IJzertijdboerderij - Zout
Le Sel des Gaulois (video)
Inrap - Les modes de fabrication du Sel
Castellum Menapiorum-Cassel-Livius
Cassel-Castellum Menapiorum, Roland Delmaire
Recherches archéologiques à Cassel, Castellum Menapiorum I-II, Roger Hanoune & Arthur Muller
Algemene tendensen in de Civitas Menapiorum gebaseerd op de bewoning (PDF)
Bailleul - 'La Zac des Collines' - Une Villa Gallo-Romaine en Flandre (PDF)

GERELATEERDE HISTORY FILES LINKS (ENG):
Early Cultures of Europe
Neolithic Farmer Cultures in Europe
Celts
Modern Belgium
Modern Netherlands

 

Tekst copyright © Archeo Kemmelberg. Een origineel kenmerk voor de History Files: Kemmelberg.