Kemmelberg

Operatie Circus 157 was de codenaam voor de Britse RAF-luchtaanval (Royal Air Force) op de elektriciteitscentrale van het Franse Lille-Sequedin in mei 1942.

Een 'Circus' was een aanvalsstrategie die voor het eerst werd gebruikt door de RAF in januari 1941. Een kleine formatie lichte bommenwerpers begeleid door een groot aantal jachtvliegtuigen, viseerde daarbij telkens strategische doelwitten in Zeeuws-, West- en Frans-Vlaanderen die in handen van de Duitsers waren. Maar het hoofddoel was eigenlijk Duitse gevechtsvliegtuigen tot een luchtgevecht te dwingen, op momenten dat de RAF zich in een sterkere positie bevond.

Operatie Circus 157 wordt gepland tijdens de namiddag van 5 mei 1942. Een groot aantal jagers type Spitfire van de RAF (totaal 36 toestellen), begeleiden zes geallieerde Boston-bommenwerpers vanaf hun Britse basis Swanton Morley (Norfolk, UK) tot aan de elektriciteitscentrale nabij Lille in France.

De RAF-gevechtspiloten hebben de Britse, (toenmalige) Tsjecho-Slowaakse, Canadese, Noorse, Belgische, (toenmalige) Rhodesische of Nederlandse nationaliteit. De bemanning van de bommenwerpers is volledig Brits.

Vooraleer de Franse kust te hebben bereikt moeten twee Bostons echter door motorpech voortijdig terugkeren. De jagers begeleiden de vier overgebleven Bostons helemaal tot aan de elektriciteitscentrale, maar het dichte wolkendek boven het doel verhindert het lossen van de bommen.

De vier Boston-bommenwerpers kunnen op de terugvlucht veilig begeleid worden tot Swanton Morley, maar twee squadrons Spitfires worden in de rug aangevallen door éénentwintig Duitse Focke Wulf 190's jachtvliegtuigen en raken - in het luchtruim tussen de Mont Cassel nabij Lille (Frankrijk) en Heuvelland - in een zwaar gevecht verwikkeld. In minder dan een kwartier storten vijf Spitfires neer, waarbij vier piloten om het leven komen. De vijfde kan na een geslaagde noodlanding uiteindelijk ontsnappen naar Engeland.

De gesneuvelde RAF-piloten zijn de Belgische kapitein-vlieger (FL/LT RAF) Baudouin de Hemptinne, en drie sergeanten, de Tsjech Karel Pavlik, de Canadees Joffre Roland Ribout, en de Brit Stacey Jones.

Bijna onmiddellijk na de eerste luchtgevechten wordt de Spitfire van Stacey Jones als eerste neergeschoten te Proven, deelgemeente van Poperinge, en Jones komt om het leven. Te Proven werd een monument voor hem opgericht.

Vijf minuten later stort het vliegtuig van Joffre Ribout neer te Ploegsteert (Plug Street), maar zijn parachute opent zich niet en hij stort te pletter één kilometer verder in Nieuwkerke, deelgemeente van Heuvelland. Een gedenkteken werd voor hem opgericht te Ploegsteert.

Baudouin de Hemptinne wordt in de rug geschoten, maar kan een noodlanding maken met zijn Spitfire vlak bij een hoeve te Dranouter. Hij overlijdt bijna onmiddellijk daarna aan zijn verwondingen.

De Spitfire van Karel Pavlik wordt getroffen, stort als een spiraal neer en boort zich zeven meter diep in een weide langs de Lettingstraat te Dranouter, tegen de flanken van de Monteberg. Wanneer een geallieerde bergingsploeg er in 1945 uiteindelijk in slaagt het lichaam van de Tsjech naar boven te halen, stelt men vast dat Pavlik door het hoofd was geschoten en waarschijnlijk al overleden vóór de klap. Pas in juni 1997 konden de wrakstukken van zijn Spitfire geborgen worden.

Op het onderstaand schilderij is op de achtergrond links ook de neerdwarrelende Spitfire van Pavlik te zien.

Schilderij van de neergeschoten Spitfire van František Fajtl.

De Tsjechische Majoor František Fajtl, kommandant van één van de twee squadrons Spitfires en één van de weinige buitenlanders die het commando had over een squadron RAF-jachtvliegtuigen, wordt neergeschoten, maar kan ongedeerd een buiklanding maken te Hardifort (nabij Cassel, Frankrijk).

Dankzij zijn ongelooflijke vastberadenheid en vindingrijkheid kan hij achter de vijandelijke linies uit de handen van de Duitsers blijven, ondanks een hoge losprijs op zijn hoofd. Eerst te voet naar Parijs en dan over de Pyreneeën en via Spanje (waar hij korte tijd wordt gevangengezet) en Gibraltar slaagt hij er uiteindelijk in om na drie maanden Engeland te bereiken, een opmerkelijke prestatie.

Tekening van František Fajtl in zijn Spitfire na een geslaagde buiklanding.

Fajtl keerde na de oorlog terug naar Tsjecho-Slowakije waar hij eerst werd vervolgd door het toenmalig regime en voor zes jaar ondergebracht in een werkkamp waar ook voormalige SS- officieren gevangen zaten, waartegen hij gevochten had.

Hij werd later gedeeltelijk gerehabiliteerd na de 'Praagse Lente' in 1968. Volledige rehabilitatie verkreeg Fajtl pas na de val van het communistisch regime in 1989. Hij ontving talrijke onderscheidingen zowel in het Verenigd Koninkrijk als in Tsjecho-Slowakije. In 1989 verkreeg hij na de 'Fluwelen Revolutie' de rang van generaal. In 2004 werd hij Ridder in de Orde van de Witte Leeuw, de hoogste Tsjechische ridderorde.

František Fajtl overleed in 2006 te Praag op 94-jarige leeftijd. In juli 2020 werd op de voorgevel van een woning in Hardifort een gedenkplaat onthuld vlak bij de plaats waar zijn Spitfire landde en was hiermee de laatste van de vijf piloten van Circus 157 die een herdenkingsmonument of gedenkplaat toegewezen kreeg.

Vandaag zijn de vijf crashplaatsen visueel gemarkeerd met een monument of herdenkingsplaat.

Op het Planciusplein te Dranouter werd voor de vier gesneuvelde piloten een monument opgericht, dat bestaat uit de staartvleugel van een Spitfire en een gedenkplaat met de vier namen.

Gedenkmonument gesneuvelde piloten Circus 157, Dranouter.

Voor Pavlik werd een granieten beeldhouwwerk opgericht op de plaats langs de Monteberg waar hij neerstortte.

Herdenkingssteen van Pavlik op de Monteberg.

 

REFERENTIES:
Koen D'haene, Een slimme jongen die goed kan vertellen, biografie over het leven van Petrus Plancius uit Dranouter (Aflevering 248 VWS-cahiers van de Vereniging van West-Vlaamse Schrijvers (VWS), 2008)

Siegfried Debaeke, Hitler, soldaat in de Westhoek (2012)

EXTERNE LINKS:
Bosgeuzen (PDF)
Martelaars van Reningelst (PDF)
Petrus Plancius - Eerste serie kaarten (1590)
Pictures of Hitler by Heinrich Hoffmann
Mesen, kleinste stad van België
Expo Circus 157
RAF Operation Circus 157 - Aerial Battle of the Nations (PDF)
Stacey Jones Circus 157 (PDF)

GERELATEERDE HISTORY FILES LINKS (ENG):
German Republics (& Third Reich)
United Kingdom
Modern Belgium
Modern Netherlands

 

Tekst copyright © Archeo Kemmelberg. Een origineel kenmerk voor de History Files: Kemmelberg.